Podstawowe informacje:

 

Sąd pracy jest organem wymiaru sprawiedliwości rozstrzygającym spory o roszczenia wynikające ze stosunku pracy między pracodawcą, a pracownikiem. Jest tak naprawdę jednostką organizacyjną sądu rejonowego, który w polskim systemie prawnym jest powoływany do rozpatrywania wszystkich spraw należących do sądów powszechnych, które dotyczą prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Często więc nosi nazwę wydziału pracy sądu rejonowego dla danego miasta, a niekiedy wydziału pracy i ubezpieczeń społecznych, ale pod warunkiem, że tworzący go sąd rejonowy znajduje się w mieście będącym siedzibą sądu okręgowego, w którym utworzono wydziały ubezpieczeń społecznych. Dlatego też w literaturze prawniczej mówi się o rejonowych sądach pracy oraz okręgowych sądach pracy i ubezpieczeń społecznych.

Sąd pracy działa w oparciu o jedną z najważniejszych zasad postępowania sądowego w Polsce – dwuinstancyjność. Oznacza to, że od wyroków sądów pierwszej instancji przysługuje apelacja do sądów drugiej instancji. Można ją wnieść w ciągu 2 tygodni od dnia wydania wyroku przez sąd pierwszej instancji.

Sąd pracy rozpatruje sprawy w składzie jednego zawodowego sędziego i dwóch ławników (niezawodowych członków składu sędziowskiego, tworzących tzw. czynnik społeczny w wymiarze sprawiedliwości). Osobami spoza składu orzekającego, które uczestniczą w rozprawie sądowej, są osoby reprezentujące strony (powód, pozwany) oraz wzywani przez nich świadkowie, jeśli zachodzi taka potrzeba. Choć stroną pozywającą w sądach pracy jest najczęściej pracownik wysuwający roszczenia z tytułu złamania jego praw pracowniczych w miejscu pracy, to jednak pracodawca także ma możliwość pozwać pracownika przed sądem pracy. Pracownik ma jednak zdecydowanie więcej możliwości prawnych, co wynika z ochronnej – w stosunku do pracownika – funkcji prawa pracy, która bierze się z przekonania, że w stosunku pracy stroną silniejszą jest zawsze pracodawca. Pracownik może też upoważnić pełnomocnika do reprezentowania swoich interesów, na ogół przedstawiciela związku zawodowego lub inspektora z Państwowej Inspekcji Pracy.

Zadania sądu pracy:

 

Z tytułu roszczeń pracownika sąd orzeka w zakresie prawa pracy o:

 

• ustalenie istnienia stosunku pracy

• uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy

• przywrócenie do pracy

• przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy

• wywiązanie się z zaległych zobowiązań finansowych (niezapłaconych wynagrodzeń)

• odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego i bezprawnego wypowiedzenia,

• sprawach dotyczących kar porządkowych i świadectw pracy

• naruszenie zasad równego traktowania

• odszkodowanie lub zadośćuczynienie za stosowanie mobbingu w miejscu pracy

 

Z tytułu roszczeń pracodawcy sąd orzeka w zakresie prawa pracy o:

 

• odszkodowanie w razie nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia

• w niektórych przypadkach o zwrot nadpłaconego wynagrodzenia

• o naprawienie szkody wyrządzonej pracodawcy.

• o wywiązanie się z podpisanej wcześniej umowy o zakazie konkurencji

Kodeks Pracy definiuje jednak pewne sprawy, którymi sąd pracy nie zajmuje się. Są to:

 

• ustanawianie nowych warunków pracy i płacy

• stosowanie norm pracy stanowiących miernik nakładu, wydajności j jakości pracy

• spory dotyczące pomieszczeń w hotelach pracowniczych

Pozew do sądu pracy:

 

 Podstawą wniesienia sprawy na wokandę do rozpatrzenia przez sąd pracy jest złożenie odpowiednio przygotowanego (spełniającego wymagania stawiane pismom procesowym w kodeksie postępowania cywilnego) pozwu, który od strony informacyjnej powinien zawierać:

 

• oznaczenie sądu, do którego skierowane jest pismo procesowe

• imię i nazwisko lub nazwę stron, ewentualnie ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników

• oznaczenie zawodu stron (w przypadku pierwszego w danej sprawie pozwu)

• oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby stron, ewentualnie ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników (w przypadku pierwszego w danej sprawie pozwu).

• sygnaturę akt (w sytuacji, gdy pismo procesowe nie jest już pierwszym w sprawie)

• oznaczenie rodzaju pisma

• osnowę wniosku lub oświadczenie

• dowody na poparcie przytoczonych okoliczności

• podpis strony składającej pozew, ewentualnie jej przedstawiciela ustawowego i pełnomocnika

• wymienienie załączników

W zakresie powództwa, czyli skonkretyzowanego żądania powoda na podjęcie pewnych zachowań przez pozwanego, pozew powinien przedstawiać:

• dokładnie określone żądanie

• przytoczenie wszelkich okoliczności faktycznych uzasadniających owe żądanie

• wskazanie dowodów na potwierdzenie powołanych okoliczności

 

Pozew można zasadniczo podzielić na dwie części: petitum, w którym podaje się treść żądania oraz wnosi się o przeprowadzenie dowodów, i uzasadnienie, w którym umieszcza się opis okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy oraz wskazuje uzasadnienie prawne swoich roszczeń.

Pozew należy złożyć we właściwym sądzie tj. takim, którego okręg odpowiada miejscu zamieszkania pozwanego, miejscu, w którym była, jest lub miała być świadczona praca lub lokalizacji zakładu pracy. W razie wniesienia pozwu do sądu niewłaściwego sprawa zostanie przekazana sądowi właściwemu, co wydłuża oczekiwanie na wyznaczenie terminu rozprawy.

W przypadku niektórych żądań wysuwanych przez powoda obowiązują ściśle określone terminy wniesienia pozwu. Gdy sprawa dotyczy odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę, nie może upłynąć 7 dni od daty jego otrzymania. Kiedy pojawia się żądanie przywrócenia do pracy lub odszkodowania, okres na złożenie pozwu wynosi 14 dni od daty doręczenia zawiadomienia o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia lub od daty wygaśnięcia umowy o pracę. Dwa tygodnie to również okres na wytoczenie powództwa z tytułu żądania nawiązania umowy o pracę, od dnia doręczenia zawiadomienia o odmowie przyjęcia do pracy.

Po wniesieniu pozwu w przeciągu 2 tygodni od daty jego złożenia wyznaczany jest termin rozprawy, o którym zostają poinformowane obie strony, chyba że zachodzą nie dające się usunąć przeszkody. Czas oczekiwania na rozprawę wynosi średnio kilka miesięcy.

 

Praca w rozumieniu sądu pracy

 

Sąd pracy rozpoznaje roszczenia i rozpatruje sprawy osób, które objęte są stosunkiem pracy powstającym na podstawie umowy o pracę. Inaczej mówiąc, sąd pracy jest właściwym organem orzekającym w zakresie prawa pracy, którego wykładnią jest polski Kodeks Pracy regulujący prawa i obowiązki pracowników oraz pracodawców między którymi istnieje wynikająca z niego więź prawna.

W przypadku umów cywilnoprawnych (umowa zlecenie, umowa o dzieło) brak jest stosunku pracy, a ich regulację prawną stanowi kodeks cywilny, który z kolei nie jest domeną sądu pracy. Oznacza to, że osoby zatrudnione na umowy cywilnoprawne nie mogą dochodzić swoich praw przed tego rodzaju sądem. Do rozpoznawania ich roszczeń służy sąd cywilny (gospodarczy), gdzie obowiązują inne procedury oraz taryfy opłat sądowych.

Mimo iż przed sądem pracy nie można dochodzić roszczeń z tytułu wykonywania pracy w oparciu o umowy cywilnoprawne, to jednak istnieje możliwość wniesienia powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy, jeśli warunki, w jakich zatrudniona na tego rodzaju umowach osoba wykonuje świadczenia, odpowiadają temu stosunkowi. W razie uwzględnienia powództwa pracodawca zobowiązany jest podpisać właściwą umowę z pracownikiem oraz wypełnić wszelkie powinności wynikające ze stosunku pracy w okresie, kiedy rzekomo ten stosunek nie istniał, a więc wypłacić ekwiwalent za niewykorzystany urlop, odprowadzić zaległe składki do ZUS oraz wyrównać różnicę pomiędzy wypłacanym wynagrodzeniem, a płacą minimalną, jeśli wynagrodzenie było od niej niższe.

 

Sąd pracy, a Państwowa Inspekcja Pracy (PIP)

 

Jako organ nadzoru i kontroli nad przestrzeganiem prawa pracy PIP może współuczestniczyć w postępowaniach przed sądem pracy, reprezentując pokrzywdzonych pracowników. Inspektorzy pracy mogą zostać przez nich wyznaczeni na ich pełnomocników procesowych.

Na rzecz obywatela inspektor pracy może wytoczyć powództwo o ustalenie istnienia stosunku pracy, a także wstępować za jego zgodą do postępowania procesowego w każdym jego stadium. Wystąpienie z powództwem przez inspektora pracy wcale nie musi odbywać się za zgodą, a nawet wiedzą osoby, która na umowie cywilnoprawnej świadczy pracę w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy.

Pracownicy PIP zapewniają wsparcie prawne zgłaszającym się do nich pracownikom, pomagając im w formułowaniu pozwów i innych pism procesowych, tak aby postępowanie procesowe przed sądem pracy nie było uzależnione od konieczności dokonania korekty w przedkładanych sądowi pozwach.

 

Koszty postępowania procesowego:

 

Głównym czynnikiem, który wpływa na koszty związane z postępowaniem sądowym, jest wartość przedmiotu sporu. Jeśli nie przekracza ona 50 tys. zł., pracownik jest zwolniony z uiszczania kosztów sądowych, w tym opłaty sądowej od pozwu. Ponadto, niezależnie od wartości przedmiotu sporu, pracownik będący powodem jest zwolniony od wymogu ponoszenia innych kosztów. Przywilej ten nie przysługuje pracodawcy. Jeśli natomiast wartość przedmiotu sporu przekracza wspomnianą kwotę, to pobiera się od wszystkich podlegających opłacie pism procesowych opłatę stosunkową, która wynosi 5% wartości przedmiotu sporu. Po zakończeniu procesu sąd obciąża wszelkimi wydatkami stronę przegrywającą., jednak na pracownika może je nałożyć jedynie w wypadkach szczególnie uzasadnionych.

Obowiązek uiszczania opłaty podstawowej w wysokości 30 zł zarówno przez pracownika jak i pracodawcę w sprawach z zakresu prawa pracy występuje przy apelacji, zażaleniu, skardze kasacyjnej, skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia i w sprawie o ustalenie istnienia stosunku pracy wytoczonej z powództwa inspektora pracy.